Phương pháp tường thuật
Khái niệm
- Tường thuật là một cách trình bày
miệng quan trọng, nhằm tái hiện ở học sinh biến cố lịch sử quan trọng với đầy đủ
tính cụ thể và gợi cảm của nó.
- Ta có thể hiểu: Tường thuật là
trình bày có chủ đề về một biến cố hay một quá trình lịch sử trong sự phát triển,
những hoạt động cụ thể của quần chúng nhân dân hay của một nhân vật lịch sử.
- Tường thuật bao giờ cũng có chủ đề,
có tình tiết nhằm kích thích trí tưởng tượng tái tạo của học sinh về những hình
ảnh của quá khứ.
- Chúng ta cần phân biệt những điểm
khác nhau giữa tường thuật và thông báo: "thông báo" ở đây chỉ giới hạn
trong việc nêu lên một cách chính xác những sự kiện, niên đại, số liệu, tên đất,
tên người cần thiết cho việc ghi nhớ bài học, cho việc hình thành khái niệm rút
ra kết luận. Việc thông báo không tạo cho học sinh hình ảnh cụ thể về quá khứ,
không hấp dẫn, không gây hứng thú học tập cho học sinh. Tuy nhiên, thông báo
cũng có ưu điểm là: tiết kiệm thời gian - trong một khoảng thời gian nhất định,
giáo viên có thể truyền đạt cho học sinh nhiều sự kiện lịch sử, làm cơ sở cho
việc tiếp tục nhận thức lịch sử
Vd: Khi trình bày sự kiện lịch sử
ngày 2 tháng 9 năm 1945:
Thông báo: Ngày 2
tháng 9 năm 1945, tại quảng trường Ba Đình (Hà Nội), Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đọc
Bản Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Tuyên ngôn
Độc lập là văn kiện lịch sử trọng đại và ngày 2 tháng 9 năm 1945 trở thành ngày
Quốc khánh của dân tộc Việt Nam.
Tường thuật: 2 giờ chiều
ngày 2 tháng 9 năm 1945, tại Quảng trường Ba Đình (Hà Nội), trước cuộc mít tinh
lớn của hàng chục vạn nhân dân đủ các tầng lớp ở Thủ đô và các vùng lân cận, Chủ
tịch Hồ Chí Minh thay mặt Chính phủ lâm thời trịnh trọng đọc Tuyên ngôn Độc lập,
tuyên bố với toàn thể quốc dân và thế giới: Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời.
Tới 3 giờ chiều, toàn thể quốc dân tuyên thệ. Sau mỗi lời thề, toàn thể đồng
bào đều giơ tay hô lớn “Xin thề !” tỏ ra ý chí bền vững không gì lay chuyển nổi
của cả một dân tộc đứng lên giành tự do độc lập. Cuối cùng, Chủ tịch Hồ Chí
Minh bước ra lễ đài một lần nữa. Người hô hào nhân dân kiên quyết hy sinh giữ vững
nền độc lập vừa mới giành được. Lễ mít tinh bế mạc biến thành một cuộc biểu tình
tuần hành vĩ đại trong thành phố. Trong bản Tuyên ngôn Độc lập lịch sử, Chủ tịch
Hồ Chí Minh đã khẳng định trước thế giới: "Nước Việt Nam có quyền được hưởng
tự do và độc lập và sự thật đã trở thành một nước tự do và độc lập. Toàn thể
dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải
để giữ vững quyền tự do, độc lập ấy !”. Ngày 2 tháng 9 năm 1945 mãi đi vào lịch
sử như một ngày độc lập đầu tiên của dân tộc Việt Nam sau ngót một thế kỉ đô hộ
của thực dân Pháp. Ngày 2 tháng 9 năm 1945 trở thành ngày Quốc khánh của dân tộc
Việt Nam và đó cũng là cái mốc chấm dứt lịch sử cận đại Việt Nam, mở ra một kỉ
nguyên mới cho lịch sử dân tộc ta.
Nếu có điều kiện, giáo viên có thể
cho học sinh xem những thước phim tư liệu về ngày 2 tháng 9 năm 1945 mà mình
sưu tầm được.
Đặc trưng của phương pháp tường thuật
- Có đầu, có cuối một cách cụ thể
và tỉ mỉ.
- Có chủ đề tư tưởng và tình cảm.
Các trường hợp cần sử dụng phương
pháp tường thuật
- Thứ nhất,
khi trình bày diễn biến 1 sự kiện, 1 biến cố lịch sử quan trọng có ý nghĩa lớn.
- Thứ hai,
khi trình bày về những hành động điển hình của quần chúng, của một nhân vật lịch
sử để tạo biểu tượng lịch sử chính xác và có nội dung phong phú.
- Thứ ba là
khi cần rút ra kết luận khái quát về một sự kiện lịch sử trên cơ sở nắm vững biểu
tượng của nó. Tức là, tường thuật không chỉ dừng lại ở việc tái hiện lịch sử mà
còn là một biện pháp để giải thích bản chất những sự kiện lịch sử phức tạp.
Trên cơ sở những sự kiện lịch sử phức tạp, tường thuật dẫn dắt học sinh đến những
kết luận, khái quát quan trọng.
Cấu tạo của một bài tường thuật
Bài tường thuật được xây dựng trên
cơ sở nội dung của sách giáo khoa, nhưng thông qua phần trình bày của giáo viên
đã tạo cho học sinh những hình ảnh cụ thể, sinh động, chính xác về bức tranh
quá khứ đang học, vì vậy giúp học sinh hứng thú hơn khi học.
Cấu tạo của một bài tường thuật kịch
tính gồm những phần sau:
- Mở đầu
- Tình tiết phát triển
- Tình tiết phát triển đến đỉnh cao
- Sự căng thẳng trong kết cấu
- Sự căng thẳng giảm đi
- Kết thúc
Ý nghĩa của phương pháp tường thuật
- Trong dạy học lịch sử, tường thuật
đóng góp quan trọng trong việc tạo biểu tượng cụ thể sinh động cho học sinh về
hình ảnh của quá khứ.
- Cung cấp những sự kiện, dẫn dắt học
sinh đến những hiểu biết mới sâu sắc, có ấn tượng mạnh mẽ.
- Tạo sự hứng thú học tập. Sự hứng
thú theo dõi bài giảng của học sinh sẽ giảm đi nếu người giáo viên chỉ thông
báo một cách vắn tắt, khô khan nội dung mà không có một chút tình cảm nào khi
tường thuật.
Yêu cầu đối với phương pháp tường
thuật
- Phải mở đầu và kết thúc một cách
cụ thể và tỉ mỉ.
- Phải tạo bức tranh sinh động,
chân thực, có tính giáo dục và bảo đảm tính lịch sử.
- Tạo biểu tượng rõ ràng, chính
xác.
- Kết hợp hài hòa giữa hai phương
pháp miêu tả - tường thuật.
- Một yêu cầu quan trọng
khác khi sử dụng phương pháp tường thuật là bản thân người giáo viên phải chọn
đúng sự kiện cần trình bày; thông tin những kiến thức mới, bổ ích và phù hợp với
trình độ học sinh (tài liệu phải vừa sức với sự tiếp thu của học sinh nhằm đảm
bảo cho tất cả học sinh có thể hiểu bài, kích thích hoạt động trí tuệ của các
em; biết cách trình bày mạch lạc, rõ ràng, kết hợp hợp lý với các hình thức
trình bày miệng khác (miêu tả, giải thích), với các phương tiện dạy học (đồ
dùng trực quan, phim ảnh, tài liệu mới...).
