PHƯƠNG PHÁP TƯỜNG THUẬT LỊCH SỬ

Phương pháp tường thuật

Khái niệm

- Tường thuật là một cách trình bày miệng quan trọng, nhằm tái hiện ở học sinh biến cố lịch sử quan trọng với đầy đủ tính cụ thể và gợi cảm của nó.

- Ta có thể hiểu: Tường thuật là trình bày có chủ đề về một biến cố hay một quá trình lịch sử trong sự phát triển, những hoạt động cụ thể của quần chúng nhân dân hay của một nhân vật lịch sử.

- Tường thuật bao giờ cũng có chủ đề, có tình tiết nhằm kích thích trí tưởng tượng tái tạo của học sinh về những hình ảnh của quá khứ.

- Chúng ta cần phân biệt những điểm khác nhau giữa tường thuật và thông báo: "thông báo" ở đây chỉ giới hạn trong việc nêu lên một cách chính xác những sự kiện, niên đại, số liệu, tên đất, tên người cần thiết cho việc ghi nhớ bài học, cho việc hình thành khái niệm rút ra kết luận. Việc thông báo không tạo cho học sinh hình ảnh cụ thể về quá khứ, không hấp dẫn, không gây hứng thú học tập cho học sinh. Tuy nhiên, thông báo cũng có ưu điểm là: tiết kiệm thời gian - trong một khoảng thời gian nhất định, giáo viên có thể truyền đạt cho học sinh nhiều sự kiện lịch sử, làm cơ sở cho việc tiếp tục nhận thức lịch sử

Vd: Khi trình bày sự kiện lịch sử ngày 2 tháng 9 năm 1945:

Thông báo: Ngày 2 tháng 9 năm 1945, tại quảng trường Ba Đình (Hà Nội), Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đọc Bản Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Tuyên ngôn Độc lập là văn kiện lịch sử trọng đại và ngày 2 tháng 9 năm 1945 trở thành ngày Quốc khánh của dân tộc Việt Nam.

Tường thuật: 2 giờ chiều ngày 2 tháng 9 năm 1945, tại Quảng trường Ba Đình (Hà Nội), trước cuộc mít tinh lớn của hàng chục vạn nhân dân đủ các tầng lớp ở Thủ đô và các vùng lân cận, Chủ tịch Hồ Chí Minh thay mặt Chính phủ lâm thời trịnh trọng đọc Tuyên ngôn Độc lập, tuyên bố với toàn thể quốc dân và thế giới: Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời. Tới 3 giờ chiều, toàn thể quốc dân tuyên thệ. Sau mỗi lời thề, toàn thể đồng bào đều giơ tay hô lớn “Xin thề !” tỏ ra ý chí bền vững không gì lay chuyển nổi của cả một dân tộc đứng lên giành tự do độc lập. Cuối cùng, Chủ tịch Hồ Chí Minh bước ra lễ đài một lần nữa. Người hô hào nhân dân kiên quyết hy sinh giữ vững nền độc lập vừa mới giành được. Lễ mít tinh bế mạc biến thành một cuộc biểu tình tuần hành vĩ đại trong thành phố. Trong bản Tuyên ngôn Độc lập lịch sử, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định trước thế giới: "Nước Việt Nam có quyền được hưởng tự do và độc lập và sự thật đã trở thành một nước tự do và độc lập. Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững quyền tự do, độc lập ấy !”. Ngày 2 tháng 9 năm 1945 mãi đi vào lịch sử như một ngày độc lập đầu tiên của dân tộc Việt Nam sau ngót một thế kỉ đô hộ của thực dân Pháp. Ngày 2 tháng 9 năm 1945 trở thành ngày Quốc khánh của dân tộc Việt Nam và đó cũng là cái mốc chấm dứt lịch sử cận đại Việt Nam, mở ra một kỉ nguyên mới cho lịch sử dân tộc ta.

Nếu có điều kiện, giáo viên có thể cho học sinh xem những thước phim tư liệu về ngày 2 tháng 9 năm 1945 mà mình sưu tầm được.

Đặc trưng của phương pháp tường thuật

- Có đầu, có cuối một cách cụ thể và tỉ mỉ.

- Có chủ đề tư tưởng và tình cảm.

Các trường hợp cần sử dụng phương pháp tường thuật

- Thứ nhất, khi trình bày diễn biến 1 sự kiện, 1 biến cố lịch sử quan trọng có ý nghĩa lớn.

- Thứ hai, khi trình bày về những hành động điển hình của quần chúng, của một nhân vật lịch sử để tạo biểu tượng lịch sử chính xác và có nội dung phong phú.

- Thứ ba là khi cần rút ra kết luận khái quát về một sự kiện lịch sử trên cơ sở nắm vững biểu tượng của nó. Tức là, tường thuật không chỉ dừng lại ở việc tái hiện lịch sử mà còn là một biện pháp để giải thích bản chất những sự kiện lịch sử phức tạp. Trên cơ sở những sự kiện lịch sử phức tạp, tường thuật dẫn dắt học sinh đến những kết luận, khái quát quan trọng.

Cấu tạo của một bài tường thuật

Bài tường thuật được xây dựng trên cơ sở nội dung của sách giáo khoa, nhưng thông qua phần trình bày của giáo viên đã tạo cho học sinh những hình ảnh cụ thể, sinh động, chính xác về bức tranh quá khứ đang học, vì vậy giúp học sinh hứng thú hơn khi học.

Cấu tạo của một bài tường thuật kịch tính gồm những phần sau:

- Mở đầu

- Tình tiết phát triển

- Tình tiết phát triển đến đỉnh cao

- Sự căng thẳng trong kết cấu

- Sự căng thẳng giảm đi

- Kết thúc

Ý nghĩa của phương pháp tường thuật

- Trong dạy học lịch sử, tường thuật đóng góp quan trọng trong việc tạo biểu tượng cụ thể sinh động cho học sinh về hình ảnh của quá khứ.

- Cung cấp những sự kiện, dẫn dắt học sinh đến những hiểu biết mới sâu sắc, có ấn tượng mạnh mẽ.

- Tạo sự hứng thú học tập. Sự hứng thú theo dõi bài giảng của học sinh sẽ giảm đi nếu người giáo viên chỉ thông báo một cách vắn tắt, khô khan nội dung mà không có một chút tình cảm nào khi tường thuật.

Yêu cầu đối với phương pháp tường thuật

- Phải mở đầu và kết thúc một cách cụ thể và tỉ mỉ.

- Phải tạo bức tranh sinh động, chân thực, có tính giáo dục và bảo đảm tính lịch sử.

- Tạo biểu tượng rõ ràng, chính xác.

- Kết hợp hài hòa giữa hai phương pháp miêu tả - tường thuật.

- Một yêu cầu quan trọng khác khi sử dụng phương pháp tường thuật là bản thân người giáo viên phải chọn đúng sự kiện cần trình bày; thông tin những kiến thức mới, bổ ích và phù hợp với trình độ học sinh (tài liệu phải vừa sức với sự tiếp thu của học sinh nhằm đảm bảo cho tất cả học sinh có thể hiểu bài, kích thích hoạt động trí tuệ của các em; biết cách trình bày mạch lạc, rõ ràng, kết hợp hợp lý với các hình thức trình bày miệng khác (miêu tả, giải thích), với các phương tiện dạy học (đồ dùng trực quan, phim ảnh, tài liệu mới...).